باغداری وعلم اقتصاد کشاورزی

اقتصاد کشاورزی:

اقتصاد کشاورزی، در جهان امروز یکی از مشکلات اساسی بشر تأمین نیازهای غذایی است، به گونه‌ای که امنیت غذایی به عنوان یکی از اهداف مهم سرلوحه برنامه‌های دولتها قرار گرفته‌است. بدون شک به منظور نیل به امنیت غذایی علاوه بر اتخاذ سیاستهای مطلوب و برخورداری از منابع کافی باید تولید کشاورزی به گونه‌ای باشد که تمامی نیازهای جامعه را برآورده کند. از سوی دیگر تولید کشاورزی خود نیازمند دو گروه عوامل تولیدی می‌باشد. گروه اول، عوامل فیزیکی تولید از قبیل: زمین، بذر، آب، نیروی کار و غیره که وجود آنها از نظر کمی و کیفی شرط لازم تولید است و گروه دوم عوامل غیرفیزیکی تولید که ریشه در مدیریت و اقتصاد کشاورزی دارند. با توجه به اهمیت و ضرورت مدیریت و اقتصاد کشاورزی، این عامل به عنوان شرط کافی تولید تلقی می‌گردد. بنابراین به منظور تولید کشاورزی مطلوب و بهینه، وجود عوامل فیزیکی و غیرفیزیکی تولید در کنار یکدیگر لازم و ملزوم هم می‌باشند.

مهندسی اقتصاد کشاورزی:

اقتصاد کشاورزی به مجموعه‌ای از علوم و روشها اطلاق می‌شود که عوامل اقتصادی موثر در امور کشاورزی، روابط اقتصادی موجود بین عوامل تولید کشاورزی و کاربرد اصول اقتصادی را در تولید و توسعه کشاورزی مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد و این امکان را به کشاورز می‌دهد که با مقدار زمین سایر لوازمی که در اختیار دارد سود بیشتری بدست اورد. به بیان دیگر اقتصاد کشاورزی عبارت از کاربرد اصول و نظریه‌های اقتصاد عمومی در فرآیند تولید، مبادله، توزیع و مصرف مواد غذایی و مواد خام اولیه مورد نیاز سایر بخش هاست. بر این اساس می‌توان نتیجه گرفت که اقتصاد کشاورزی، روش‌های چگونگی استفاده مطلوب و بهینه از منابع طبیعی در بخش کشاورزی را از طریق شیوه‌ها و ابزار کارآمد خود مورد مطالعه قرار می‌دهد. هدف از ایجاد این رشته، تربیت نیروهای متخصص و کارآمدی است که بتوانند با تکیه بر دانش و اندوخته‌های علمی و تجارب عملی خود به عنوان کارشناس اقتصاد کشاورزی به تهیه و تدوین طرح‌های توسعه کشاورزی و ارزیابی اقتصادی آنها در سطوح مختلف منطقه‌ای و یا ملی بپردازند و همچنین از طریق بکارگیری روش‌های تجزیه و تحلیل کمی و ارائه مدل‌های ریاضی در حل مسائل و مشکلات تولید، توزیع و یا مصرف مواد غذایی و مواد خام، راهکارهای مناسبی را ارائه می‌نمایند. متخصصان اقتصاد کشاورزی در فعالیت‌های آموزشی و تحقیقاتی مرتبط با مسائل اقتصادی بخش کشاورزی نیز می‌توانند همکاری نمایند.

اهمیت و جایگاه در جامعه:

با عنایت به اهمیت تولید کشاورزی در امنیت غذایی جامعه و نیز ضرورت توجه به ابعاد اقتصادی تولیدو با توجه به این که کشاورزان در این زمینه اطلای کمی دارند(به خصوص کشاورزان ایران) اقتصاد کشاورزی به عنوان یکی از شاخه‌های علوم کشاورزی از حدود یک قرن پیش در کنار سایر رشته‌های کشاورزی به تدریج مطرح شد و با سیر تکاملی‌اش امروزه به شکل یک دانش منسجم و مدرن در مراکز آموزش عالی و تحقیقاتی در اختیار مشتاقان علم و جامعه کشاورزی قرار گرفته‌است. در عرصه فعالیت‌های زراعی، حضور متخصصانی که علاوه بر دانش کشاورزی، اصول علم اقتصاد را نیز فراگرفته باشند و بتوانند با استفاده از تجربیات و دانش خود، در زمینه برنامه‌ریزی و تهیه طرح‌های تولیدی محصولات کشاورزی بطور اقتصادی فعالیت کنند، از ضروریات تحول کشاورزی کشور است و این امر، جایگاه و اهمیت رشته مهندسی اقتصاد کشاورزی را به خوبی مشخص می‌کند.وبا توجه به این که امروزه یکی از راههای تحت سلطه در اوردن کشورها وابسطه کردن از طریق مواد غذایی است ضرورت شناخت و گسترش علم اقتصاذد کشاورزی بسیار بیش از پیش احساس می شود.

اقتصاد کشاورزی و باغداری:

یکی دیگر از کاربردهای اقتصاد کشاورزی در مقولة باغداری است اگر ما باغی قدیمی داشته باشیم که نیاز به واکاشت داشته باشد یا زمینی را خریداری نموده‌ایم که قصد کاشت درختان مرکبات را در آن داشته باشیم و یا حتی این که قصد تولید نهال مرکبات را داشته باشیم برای تمام این موارد لازم است بازار را دقیقاً بشناسیم و با استفاده و به کار گرفتن علم اقتصاد کشاورزی اقدام به عمل نماییم که تعدادی از این موارد را توضیح می‌دهیم.

در نظر بگیرید در سال 1387 قطعه زمینی به مساحت 1 هکتار خریداری نموده‌اید که خاکی مرغوب برای کاشت و تولید مرکبات و احداث باغ دارد می‌خواهید نهال از نهالستان خریداری کنید و باغ خود را احداث کنید چه می‌کنید؟

اینجاست که علم اقتصاد کشاورزی به کمک شما می‌آید و شما را راهنمایی می‌کند برای این که نتیجه‌ای مطلوب حاصل شود باید تمام هزینه‌ها محاسبه شود اعم از هزینه کود و سم و هزینة کارگر و ماشین‌آلات و آبیاری، سم‌پاشی و… و تمامی نهاده‌های تولید را در کاشت و داشت و برداشت این محصول باید بشناسیم که برای این منظور کافی است به ادارة جهاد کشاورزی مراجعه کنیم و این اطلاعات را از افراد مسئول بگیریم و باید بدانیم که چه میوه‌ای از چه نژادی است و آن نژاد در چه زمانی می‌رسد و باید چیده شود آیا نژادی اقتصادی است، میزان بازدهی اقتصادی آن چگونه است، چه میزانی محصول می‌دهد و برداشت آن هر هکتار به چه میزانی می‌باشد آیا از این نژاد موردنظر در شهر و استان زیاد کاشته شده است و آیا به بازدهی رسیده است یا خیر و این که آیا به حد اشباع رسیده است و غیره این‌ها تمامی سؤالاتی‌اند که باید برای آنها جوابی دقیق و علمی داشته باشیم تا بتوانیم موفق عمل کنیم.

مثلاً از روی نهاده‌های تولید نارنگی و پرتقال و هزینه و هزینة کل برای هر کدام از این محصول‌ها می‌فهمیم که برای تولید هر کیلوگرم پرتقال یا نارنگی دقیقاً چقدر هزینه و وقت صرف شده است و آیا ارزش صرف این هزینه و پول را داشته است یا خیر. پس با جمع تمامی نهاده‌ها هزینه کل و کارمزد سرمایه در گردش و عملکرد در هکتار را بررسی می‌کنیم و از اعداد نتیجه‌‌ای معقول می‌گیریم.

در صفحة بعد گزارش مرکبات استان مازندران در سال 84 از معاونت بازرگانی داخلی اداره و تنظیم بازار کالا و خدمات تهیه شده که به شرح آن می‌پردازیم. البته این گزارش متعلق به سال 84 است و چنین گزارشی برای سال 1387 هم تهیه و تنظیم شده که در انتهای تحقیق ارائه شده است.

کتابچه وزارت بازرگانی:

گزارش مرکبات استان مازندران در سال 84/

تهیه و تنظیم معاونت بازرگانی داخلی اداره و تنظیم بازار کالا و خدمات شهریور 84

وضعیت مرکبات استان مازندران در سال 84:

تا پایان سال 84 بیش از 7/1 میلیون تن انواع مرکبات تولید خواهد شد این حجم میوه و میزان محصول در مقایسه با سال قبل 6% افزایش خواهد داشت

به ترتیب اولویت عبارتند از تنکابن- ساری- بابل- قائمشهر- رامسر- بهشهر- نوشهر- آمل- بابلسر- نکا- چلوس- جویبار- سوادکوه- نور- محمودآباد

معروفترین مرکبات استان از لحاظ بازار پسندی ارقام پرتقال: تامسون ناول- سانگین- بیروتی سانگین ناول (اقارم نارنگی): انشو- کلمانتین- پیچ- یونسی و لیمو (شیرین، ترش) و گریپ‌فروت که در حال حاضر مورد توجه بسیاری از مصرف‌کنندگان داخلی و خارجی است.

- مسائل و مشکلات در سال 83:

اعلام خرید قیمت تضمینی مرکبات به نرخ 690 ریال در هر کیلوگرم توسط دولت با توجه به اینکه بر اساس برآورد سازمان جهاد کشاورزی هزینه تولید یک کیلوگرم میوه مرکبات در سال 83 حدود 1400 ریال بود ضمن اینکه باعث شده هیچگونه خریدی انجام نگردد- نارضایتی مسئولین و تولیدکنندگان استان در پی داشته است.

وجود حجم بالای مصرف میوه مرکبات و تشدید آن در ایام پایانی سال باعث می‌گردد علیرغم افزایش عرضه میوه و مرکبات همچنان تقاضای ناگهانی در ایام مذکور بالا بوده و در نهایت باعث افزایش قیمت آن گردد.

بالا بودن قیمت سموم کشاورزی و عدم تخصیص بموقع آن، اختصاص کود ناکافی جهت باغات، عدم اختصاص تسهیلات جهت بهسازی باغات، مشکل بیمه باغداران، سال‌آوری مرکبات و عدم انسجام بین تولیدکنندگان از دیگر مشکلات تولید مرکبات در دو سال گذشته بوده است.

با توجه به پیش‌بینی کاهش تولید انواع پرتقال در سال 83 و با عنایت به مصوبه ستاد تنظیم بازار مقرر گردید جهت ذخیره‌سازی مرکبات به میزان 150 میلیارد ریال تسهیلات اعتباری به شرکتهای تعاونی باغداران و تشکل‌های تولیدی واگذار گردد که علی‌رغم پیگیری‌های مستمر وزارت بازرگانی و معرفی شرکتها و تشکلهای مذکور از سوی این سازمان به جهت عدم انجام تعهدات از سوی بانکهای عامل ذخیره‌سازی محقق نگردید و لذا تنظیم بازار و عرضه این محصول در روزهای پایانی سال با مشکلات مواجه گردیده است.

نوع عملیات: نارنگـی                                                  هزینه‌های در سال 83     واحد کیلوگرم

نوع عملیات	مقدار یا تعداد	واحد	قیمت واحد (ریال)	هزینه کل
بیل‌زنی پای درختان	12	نفر	62000	744000
هرس زمستانه	31	نفر	46500	1441500
لایروبی انهار	10	نفر	46500	465000
آب بها		مترمکعب		243000
آبیاری	10	بار	70000	000/700
کودشیمیائی اوره	420	کیلوگرم	675	283500
کود شیمیائی فسفات	141	کیلوگرم	870	122670
سایر کود شیمیائی	420	کیلوگرم	911	382620
کود میکرو	35	کیلوگرم	28500	997500
حمل کود شیمیائی	1016	کیلوگرم	35	35560
کود حیوانی با حمل	14	تن	58500	819000
کودپاشی	12	نفر	58000	580000
سم حشره‌کش	7	لیتر	30800	215600
سم قارچ‌کش	5/2	کیلوگرم	27900	69750
سم کنه کش	5/6	لیتر	55000	357500
علف‌کش	5/4	لیتر	43250	194625
سمپاشی و اجاره سمپاشی	14	بار	50000	700000
بیمه محصول سهم زارع	1	هکتار	175000	175000
سایر هزینه‌ها	89	نفر	7800	694200
هزینه چیدن و جمع‌آوری	31	تن	195000	6045000
درجه‌بندی و بسته‌بندی	31	تن	125000	3875000
بارگیری و حمل		تن	178000	5518000
جعبه	3875	جعبه	2800	10850000
روغن‌پاشی	5/142	لیتر	6200	883500
جمع هزینه‌ها				36392525
هزینه متفرقه 5 درصد				1819625
کارمزد سرمایه در گردش 8 درصد				2911402
جمع کل هزینه ها				41123552
عملکرد در هکتار	31	تن	1326566

نوع عملیات: پرتقـال

هزینه‌های در سال 83     واحد کیلوگرم

نوع عملیات	مقدار یا تعداد	واحد	قیمت واحد (ریال)	هزینه کل
بیل‌زنی پای درختان	12	نفر	57500	690000
هرس زمستانه	30	نفر	44000	1320000
لایروبی انهار	10	نفر	45000	450000
آب بها	-	مترمکعب	-	270000
آبیاری	10	بار	75000	750000
کودشیمیائی اوره	360	کیلوگرم	675	243000
کود شیمیائی فسفات	120	کیلوگرم	870	104400
سایر کود شیمیائی	360	کیلوگرم	911	3279600
کود میکرو	30	کیلوگرم	28500	855000
حمل کود شیمیائی	870	کیلوگرم	35	30450
کود حیوانی با حمل	15	تن	58500	877500
کودپاشی	10	نفر	58000	580000
سم حشره‌کش	8	لیتر	30800	246400
سم قارچ‌کش	3	کیلوگرم	27900	83700
سم کنه کش	6	لیتر	55000	33000
علف‌کش	5/4	لیتر	43250	194625
سمپاشی و اجاره سمپاشی	5/12	بار	50000	625000
بیمه محصول سهم زارع	1	هکتار	175000	175000
سایر هزینه‌ها	5/84	نفر	7800	659100
هزینه چیدن و جمع‌آوری	27	تن	185000	4995000
درجه‌بندی و بسته‌بندی	27	تن	125000	3375000
بارگیری و حمل	27	تن	178000	4806000
جعبه	3375	جعبه	2800	9450000
روغن‌پاشی	5/127	لیتر	6200	79050
جمع هزینه‌ها	-	-	-	31517185
هزینه متفرقه 5 درصد	-	-	-	1575859
کارمزد سرمایه در گردش 8 درصد	-	-	-	2521375
جمع کل هزینه ها	-	-	-	35614419
عملکرد در هکتار	27	تن	3	-

	مقدار	واحد	قیمت واحد
هزینه تمام شده هر کیلو	1	کیلو	1319
سود زارع 15 درصد	-	-	132
سهم ارزش بازدهی زمین	-	-	163
قیمت تمام شده هر کیلو	-	-	1614

جدول شماره 2- آمار میزان سطح زیرکشت پیش‌بینی میزان تولید عملکرد و زمان برداشت محصولات مرکبات به تفکیک رقم در سال 84 مازندران

ارقام پرتقال

سطح زیر کشت

ارقام	درختان پراکنده (نهال و بارو استان مازندران با احتساب سطح زیرکشت مجموعه مرکبات)	پیش‌بینی میزان تولید مرکبات استان مازندران	عملکرد محصول مرکبات استان مازندران
1- تامسون ناول زودرس (نیمه دوم آذر اوایل دی)	35158	6/701842	19900
2- واشنگتن  ناول میان‌رس (دهه سوم آذر اواسط دی)	3/2135	5/38833	18000
3- سانگین میان‌رس اواخر آذر در اواخر دی	7/4622	86388	18700
سانگین ناول میان‌رس دهه سوم آذر اواسط دی	8/2325	6/24616	10600

عملکرد محصول مرکبات استان مازندران

نوع زمان بهره‌وری	سطح زیرکشت	پیش‌بینی مرکبات
انشو زودرس اواخر مهر تا اوایل آبان	5/19831	45/319284	16000
کلمانتین میان رس اوایل آبان وتا اواسط آذر	6/1587	05/24053	15000
پیچ دیررس اواخر آبان تا اواسط آذر	125/306	65/3211	10400
یونسی میان رس اوایل آبان تا اواسط آذر	125/193	45/2223	11500
ارقام محلی دیررس اوایل دی و اوایل بهمن	65/811	6/9910	2200
نارنگی محلی اواخر مهر تا اواسط آ‌بان	22730	2/358683	15700

جدول شماره 2 نشان می‌دهد از مجموع 1703815 تن پیش‌بینی تولید، انواع پرتقال با تولید 1276365 تن 9/74% و انواع نارنگی با تولید 358683 تن 21% از تولید میوه مرکبات در استان مازندران را در سال 84 شامل خواهند شد.

از مجموع پیش‌بینی تولید پرتقال 99/54% یعنی 701842 تن از انواع پرتقال مرغوب تامسون ناول زودرس 57/20% مربوط به ارقام بذری دیررس با پیش‌‌بینی تولید 262595 تن، 77/6% پرتقال سانگین میان رس، 04/3% واشنگتن ناول میان‌رس 193% سانگین ناول میان‌رس 27/1 بیروتی میان‌رس و 43/11% مربوط به سایر ارقام میان‌رس می‌باشد.

با توجه به آمار فوق‌الذکر می‌توان گفت 68% از تولید پرتقال مربوط به ارقام مرغوب از نوع تامسون ناول سانگین، واشنگتن ناول بیروتی می‌باشد.

از مجموع پیش‌بینی تولید 358683 تن انواع نارنگی 89% یعنی 319284 تن مربوط به انشو زودرس می‌باشد که می‌بایست بلافاصله بعد از برداشت به مصرف تازه خوری و صنایع تبدیلی برسد.

نتیجه‌گیری:

از مجموع ارقام بالا و تمامی جداول و اعدد جمع هزینه‌ها و مقدار نهاده‌ها و جمع هزینه کل و کارمزد سرمایه در گردش 8 درصدی و هزینة متفرقه و عملکرد در هکتار را برای محصول‌ها و نژادهای مختلف حساب کردیم و دیده شد که سوددهی انواع پرتقال بیشتر از نارنگی است و توصیه می‌شود برای کاشت و یا واکاشت از انواع پرتقال استفاده کنیم که مرغوب هستند ولی با توجه به این که پرتقال مرغوب نوع تامسون است که در مازندران حجم بالایی از تولید را دارد و به حد اشباع رسیده است چون حجم زیادی از این نژاد در سالهای قبل کاشته شده کاشت مجدد این نژاد توصیه نمی‌شود هر چند که تا حدی اقتصادی است ولی اگر به کاشت این محصول اسرار ورزیم قیمت هر کیلو از این محصول اصطلاحاً در بازار می‌‌شکند و از بازدهی اقتصادی آن می‌کاهد البته در صورتی که ما اصرار به کاشت نژاد تامسون داشته باشیم با توجه به این که این واریته سال آوری ندارد و از خاصیت انباری خوبی برخوردار است و قیمت نسبتاً مناسبی دارد مطلوب است. با توجه به پیشرفت علم و اصلاح نژادی بر روی مرکبات هر روزه نژادهای جدیدی به علم و کشاورزی شناسانده می‌شوند که از این نژادها می‌توان به نارنگی پیچ اشاره کرد که میزان محصول‌دهی بالایی دارد و سال‌آوری ندارد و خاصیت انباری‌اش نسبت به هم‌نژادهای خودش بیشتر است و با توجه به این که این نژاد اواخر آبان و اوایل آذر می‌رسد مطلوب است البته اگر بخواهیم از انواع زودرس این نژاد که به تازگی تهیه شده‌اند استفاده کنیم می‌توانیم محصول را به صورت نوبری و زودتر از بقیة مرکبات چیده و به بازار عرضه کنیم که در این صورت محصولی که زودتر به بازار می‌رسد از قیمت بالاتری برخوردار است و حتی اگر بخواهیم آن را تا حدی انبار کنیم باز هم می‌توانیم و این دستاوردها فقط با تکیه بر علم اقتصاد کشاورزی میسر شده‌اند و این یکی دیگر از کاربردهای اقتصاد کشاورزی در زندگی و باغداری است.

منابع:

1- کتابچه وزارت بازرگانی

2-سایت استاندارد (www.is.iran. org)